حس ناخوشایند سوزنسوزن شدن، بیحسی، یا گزگز در دست و پا هنگام خواب یا پس از بیداری از خواب، تجربهای نسبتاً شایع است که میتواند از یک ناراحتی موقت تا نشانهای از یک وضعیت پزشکی جدیتر متغیر باشد. این پدیده که به نام «پارستزی» شناخته میشود، اغلب زمانی رخ میدهد که فشار طولانیمدتی بر اعصاب وارد شده یا جریان خون به ناحیه خاصی محدود شود. با این حال، تداوم یا تشدید آن میتواند زنگ خطری برای بررسی دقیقتر توسط متخصصان باشد. درک دلایل گزگز شدن دست و پا در خواب به شما کمک میکند تا با آگاهی بیشتری نسبت به این علامت واکنش نشان دهید و در صورت لزوم، به موقع به دنبال تشخیص و درمان مناسب باشید.
آنچه در ادامه مشاهده خواهید کرد:
Toggleچرا دست و پاها در خواب گزگز میکنند؟ نگاهی جامع به علل عصبی
یکی از شایعترین دلایل گزگز شدن دست و پا در خواب، اختلالات مربوط به سیستم عصبی است. اعصاب مسئول انتقال پیامها از مغز به اندامها و بالعکس هستند و هرگونه اختلال در عملکرد آنها میتواند منجر به حس گزگز شود.
فشار بر عصب (Nerve Compression): در طول خواب، وضعیت بدن میتواند به گونهای باشد که بر روی یک عصب خاص فشار وارد کند. این فشار موقت، سیگنالهای عصبی را مختل کرده و با کاهش یا قطع آن، حس سوزنسوزن شدن پدیدار میشود. از جمله سندرومهای فشاری عصب میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- سندروم تونل کارپال: فشار بر عصب میانی در مچ دست، که منجر به گزگز، بیحسی و درد در انگشت شست، اشاره، میانی و نیمه انگشت حلقه میشود. این وضعیت اغلب شبها تشدید مییابد.
- نوروپاتی اولنار (سندروم تونل کوبیتال): فشار بر عصب اولنار در آرنج که باعث گزگز در انگشت کوچک و نیمه انگشت حلقه میشود. خم کردن طولانیمدت آرنج در خواب میتواند این حالت را بدتر کند.
- سیاتیک: فشردگی عصب سیاتیک در ناحیه کمر، که میتواند به گزگز، بیحسی یا درد در طول مسیر عصب، از کمر تا پاها، منجر شود. وضعیتهای خاص خوابیدن ممکن است فشار بر این عصب را افزایش دهند.
نوروپاتی محیطی (Peripheral Neuropathy): این وضعیت به آسیب یا اختلال عملکرد اعصاب محیطی اشاره دارد که میتواند ناشی از عوامل متعددی باشد و یکی از دلایل گزگز شدن دست و پا در خواب به صورت مزمن و پیشرونده است. نوروپاتی محیطی ممکن است یک یا چند عصب را درگیر کند و علائم آن اغلب در شب تشدید مییابند. علل شایع نوروپاتی محیطی عبارتند از:
- دیابت: شایعترین علت نوروپاتی محیطی، آسیب به اعصاب ناشی از سطح بالای قند خون در طولانی مدت است.
- کمبود ویتامینها: به ویژه کمبود ویتامینهای گروه B (مانند B1، B6، B12 و فولات) که برای سلامت اعصاب حیاتی هستند، میتواند منجر به نوروپاتی شود.
- مصرف مزمن الکل: سوء مصرف الکل میتواند به طور مستقیم به اعصاب آسیب برساند.
- بیماریهای خودایمنی: برخی بیماریها مانند لوپوس، آرتریت روماتوئید، سندروم شوگرن و گیلن-باره میتوانند سیستم عصبی را هدف قرار دهند.
- اختلالات کلیوی و کبدی: تجمع سموم در بدن ناشی از اختلال در عملکرد این اندامها میتواند به اعصاب آسیب برساند.
اختلالات گردش خون و تاثیر آن بر گزگز شبانه
علاوه بر مشکلات عصبی، اختلال در جریان خون نیز میتواند یکی از دلایل گزگز شدن دست و پا در خواب باشد. هنگامی که خون کافی به اندامها نمیرسد، سلولهای عصبی و بافتها از اکسیژن و مواد مغذی محروم میشوند و این کمبود میتواند باعث حس گزگز شود.
کاهش گردش خون (Poor Circulation):
- بیماری شریان محیطی (PAD): این وضعیت زمانی رخ میدهد که شریانهای تنگ شده، جریان خون به اندامها (معمولاً پاها) را کاهش میدهند. علائم آن اغلب شامل درد، گرفتگی و گزگز در پاها است که ممکن است در شب یا هنگام استراحت تشدید شود.
- فشار وضعیتی: خوابیدن طولانیمدت در یک وضعیت نامناسب که به رگهای خونی فشار میآورد، میتواند موقتاً جریان خون را مختل کرده و منجر به حس خواب رفتگی یا گزگز شود. این حالت معمولاً با تغییر وضعیت برطرف میشود.
- سندروم رینود: در این سندروم، رگهای خونی کوچک در انگشتان دست و پا در پاسخ به سرما یا استرس، تنگ میشوند و باعث بیحسی، گزگز و تغییر رنگ پوست میشوند.
کمبودهای تغذیهای؛ عاملی پنهان در گزگز دست و پا
تغذیه مناسب نقش حیاتی در حفظ سلامت سیستم عصبی و عروقی دارد. کمبود برخی ویتامینها و مواد معدنی میتواند به طور مستقیم بر سلامت اعصاب و جریان خون تأثیر گذاشته و به دلایل گزگز شدن دست و پا در خواب اضافه شود.
- ویتامین B12: این ویتامین برای تولید میلین (پوشش محافظ اعصاب) ضروری است. کمبود B12 میتواند منجر به نوروپاتی محیطی و علائمی چون گزگز، بیحسی و ضعف شود. منابع اصلی B12 شامل محصولات حیوانی است و افراد گیاهخوار و سالمندان در معرض خطر بیشتری برای کمبود آن هستند.
- ویتامین B6 (پیریدوکسین): هم کمبود و هم مصرف بیش از حد B6 میتواند به نوروپاتی و گزگز منجر شود.
- فولات (ویتامین B9): کمبود فولات نیز میتواند بر سلامت اعصاب تأثیر بگذارد و با علائم نوروپاتی همراه باشد.
- منیزیم: این ماده معدنی در عملکرد صحیح اعصاب و عضلات نقش دارد و کمبود آن میتواند منجر به گرفتگی عضلات و حس گزگز شود.
بیماریهای زمینهای سیستمیک و ارتباط آنها با گزگز در خواب
گزگز دست و پا در خواب میتواند نشانهای از بیماریهای سیستمیک باشد که بر چندین سیستم بدن تأثیر میگذارند. تشخیص و مدیریت این بیماریها برای کنترل علائم ضروری است.
- دیابت: همانطور که پیشتر ذکر شد، نوروپاتی دیابتی یکی از عوارض شایع و جدی دیابت کنترل نشده است که منجر به گزگز، بیحسی و درد، به ویژه در پاها میشود.
- کمکاری تیروئید (هیپوتیروئیدیسم): کاهش عملکرد غده تیروئید میتواند منجر به تورم و فشار بر اعصاب، به خصوص در مچ دست و پا، و در نتیجه گزگز شود.
- بیماریهای کلیوی: کلیههای آسیبدیده نمیتوانند سموم را به درستی از بدن دفع کنند و تجمع این سموم میتواند به اعصاب آسیب برساند و باعث گزگز شود.
- مولتیپل اسکلروزیس (MS): این یک بیماری خودایمنی است که بر سیستم عصبی مرکزی (مغز و نخاع) تأثیر میگذارد. گزگز، بیحسی و ضعف از علائم رایج MS هستند که میتوانند در شب یا در طول حملات بیماری تشدید شوند.
- سندروم پای بیقرار (Restless Legs Syndrome – RLS): این اختلال عصبی با حس ناخوشایند و غیرقابل توصیفی در پاها همراه است که اغلب به صورت گزگز، خارش یا کشیدگی توصیف میشود و با حرکت دادن پاها موقتاً تسکین مییابد. علائم RLS معمولاً در شب و هنگام استراحت بدتر میشوند.
عوامل سبک زندگی و داروها: نقش آنها در گزگز شدن
برخی عوامل مربوط به سبک زندگی و مصرف داروها نیز میتوانند در بروز یا تشدید دلایل گزگز شدن دست و پا در خواب نقش داشته باشند:
- وضعیت نامناسب خوابیدن: خوابیدن طولانیمدت در وضعیتی که به اعصاب یا رگهای خونی فشار وارد میکند (مانند خوابیدن روی بازو یا پا) میتواند منجر به گزگز موقت شود.
- مصرف الکل: مصرف بیش از حد و مزمن الکل میتواند به اعصاب آسیب برساند (نوروپاتی الکلی) و منجر به گزگز و بیحسی شود.
- عوارض جانبی داروها: برخی داروها، از جمله داروهای شیمیدرمانی، داروهای ضد تشنج، برخی آنتیبیوتیکها و داروهای قلب و عروق، ممکن است به عنوان عارضه جانبی باعث نوروپاتی و گزگز شوند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر گزگز دست و پا در خواب به صورت مکرر، پایدار یا همراه با علائم دیگری باشد، مراجعه به پزشک ضروری است. نادیده گرفتن این علائم میتواند منجر به تأخیر در تشخیص و درمان یک بیماری زمینهای جدیتر شود. فوراً به پزشک مراجعه کنید اگر گزگز:
- ناگهانی و شدید باشد.
- همراه با ضعف عضلانی، فلج یا از دست دادن کنترل ادرار/مدفوع باشد.
- به سرعت گسترش یابد.
- پس از یک آسیب یا ضربه رخ دهد.
- با سرگیجه، تاری دید یا مشکلات تعادلی همراه باشد.
حتی اگر علائم شما فوریت پزشکی ندارند، در صورت تداوم گزگز، بدتر شدن آن، یا تأثیر منفی بر کیفیت زندگی و خواب شما، به پزشک مراجعه کنید. پزشک میتواند با بررسی دقیق سابقه پزشکی، معاینه فیزیکی و در صورت لزوم، تجویز آزمایشهای تشخیصی (مانند آزمایش خون، نوار عصب و عضله، یا تصویربرداری) علت اصلی را شناسایی و درمان مناسب را توصیه کند.
جمعبندی و نتیجهگیری
گزگز شدن دست و پا در خواب، پدیدهای با طیف وسیعی از دلایل گزگز شدن دست و پا در خواب است که میتواند از یک وضعیت موقت و بیخطر (مانند فشار ناشی از وضعیت نامناسب خوابیدن) تا نشانهای از یک بیماری مزمن و جدی (مانند دیابت، نوروپاتی محیطی یا MS) متغیر باشد. در حالی که گاهی اوقات میتوان با تغییرات ساده در سبک زندگی یا وضعیت خوابیدن آن را مدیریت کرد، تداوم یا تشدید این حس نباید نادیده گرفته شود. آگاهی از علل احتمالی و توجه به علائم همراه، به شما کمک میکند تا زمان مناسب برای جستجوی کمک پزشکی را تشخیص دهید. تشخیص زودهنگام و درمان به موقع بیماریهای زمینهای، کلید اصلی در کنترل گزگز و حفظ کیفیت زندگی است.
منابع
National Institute of Neurological Disorders and Stroke (NINDS) – Peripheral Neuropathy
WebMD – What is Paresthesia?
Mayo Clinic – Peripheral neuropathy
World Health Organization (WHO) – Diabetes
American Diabetes Association (ADA) – Neuropathy
American College of Rheumatology – Raynaud’s Phenomenon
American Heart Association – Peripheral Artery Disease (PAD)
PubMed – Vitamin B12 deficiency and neurologic manifestations
دیدگاهتان را بنویسید
می خواهید در گفت و گو شرکت کنید؟خیالتان راحت باشد :)