بی اختیاری ادرار در سالمندان: علل، انواع، تشخیص و روش‌های درمان

بی اختیاری ادرار (Urinary Incontinence – UI) که به آن از دست دادن کنترل مثانه یا ناتوانی در کنترل دفع ادرار نیز گفته می‌شود، یک وضعیت شایع در میان سالمندان است. این مشکل می‌تواند از یک ناراحتی جزئی تا مسئله‌ای که به طور قابل توجهی کیفیت زندگی روزمره فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهد، متغیر باشد. خبر خوب این است که بی اختیاری ادرار در بسیاری از موارد با تشخیص صحیح و درمان مناسب قابل بهبود است. در این مقاله، به بررسی جامع بی اختیاری ادرار در سالمندان، شامل انواع، علل، روش‌های تشخیص و گزینه‌های درمانی موجود خواهیم پرداخت.

بی اختیاری ادرار چیست؟

بی اختیاری ادرار به ناتوانی در کنترل ارادی دفع ادرار گفته می‌شود. این بدان معناست که فرد بدون اینکه بخواهد یا بتواند جلوی آن را بگیرد، دچار نشت ادرار می‌شود. این وضعیت می‌تواند به دلایل مختلفی رخ دهد و درجات متفاوتی از شدت را شامل شود.

انواع بی اختیاری ادرار در سالمندان:

سالمندان ممکن است انواع مختلفی از بی اختیاری ادرار را تجربه کنند که هر کدام علائم و علل خاص خود را دارند:

• بی اختیاری استرسی (Stress Incontinence): این نوع بی اختیاری زمانی رخ می‌دهد که فشار یا استرس بر مثانه وارد شود و باعث نشت ادرار گردد. این فشار می‌تواند ناشی از سرفه، عطسه، خنده، بلند کردن اجسام سنگین یا فعالیت بدنی باشد. در سالمندان، ضعف عضلات کف لگن و تغییر موقعیت مثانه از عوامل اصلی این نوع بی اختیاری است.

• بی اختیاری فوریتی (Urge Incontinence): این نوع بی اختیاری با احساس ناگهانی و شدید نیاز به دفع ادرار همراه است، به طوری که فرد قبل از رسیدن به توالت دچار نشت ادرار می‌شود. این وضعیت اغلب با مثانه بیش فعال مرتبط است و در سالمندان شایع‌تر است. بی اختیاری فوریتی گاهی اوقات می‌تواند نشانه عفونت ادراری (UTI) یا برخی بیماری‌های عصبی مانند مولتیپل اسکلروزیس (MS) و آسیب‌های نخاعی باشد.

• بی اختیاری سرریز (Overflow Incontinence): این نوع بی اختیاری زمانی اتفاق می‌افتد که مثانه به طور کامل تخلیه نمی‌شود و مقدار زیادی ادرار در آن باقی می‌ماند. در نتیجه، مثانه بیش از حد پر شده و نشت ادرار رخ می‌دهد. این نوع بی اختیاری در مردان سالمند شایع‌تر است و می‌تواند ناشی از تومورها، سنگ کلیه، دیابت و برخی داروها باشد.

• بی اختیاری عملکردی (Functional Incontinence): این نوع بی اختیاری زمانی رخ می‌دهد که یک ناتوانی جسمی یا ذهنی، مشکل در صحبت کردن یا سایر مشکلات، مانع از رسیدن فرد سالمند به موقع به توالت شود. برای مثال، فرد مبتلا به آرتروز ممکن است در باز کردن دکمه‌های شلوار خود مشکل داشته باشد، یا فرد مبتلا به بیماری آلزایمر ممکن است متوجه نیاز خود به استفاده از توالت نشود.

• بی اختیاری مختلط (Mixed Incontinence): به این معناست که فرد سالمند بیش از یک نوع بی اختیاری را تجربه می‌کند. معمولاً ترکیبی از بی اختیاری استرسی و فوریتی است.

• بی اختیاری گذرا (Transient Incontinence): این نوع نشت ادرار ناشی از یک وضعیت موقت مانند عفونت یا مصرف داروی جدید است. با رفع علت، بی اختیاری نیز از بین می‌رود.

• شب ادراری (Bedwetting): به نشت ادرار در طول خواب اشاره دارد. اگرچه در کودکان شایع‌تر است، اما سالمندان نیز ممکن است آن را تجربه کنند. در بزرگسالان، علل آن می‌تواند شامل برخی داروها، مصرف کافئین و الکل، و همچنین برخی مشکلات سلامتی مانند دیابت بی‌مزه، عفونت ادراری، سنگ کلیه و بزرگ شدن پروستات (BPH) باشد.

چه کسانی در معرض خطر بی اختیاری ادرار در سالمندی هستند؟

عوامل متعددی می‌توانند خطر ابتلا به بی اختیاری ادرار را در سالمندان افزایش دهند، از جمله:

• جنسیت: زنان سالمند، به ویژه پس از بارداری، زایمان و/یا یائسگی، بیشتر در معرض خطر هستند.
• افزایش سن: با افزایش سن، عضلات دستگاه ادراری ضعیف می‌شوند و نگه داشتن ادرار دشوارتر می‌شود.
• مشکلات پروستات در مردان: بزرگ شدن پروستات می‌تواند جریان ادرار را مسدود کرده و منجر به بی اختیاری سرریز شود.
• برخی مشکلات سلامتی: دیابت، چاقی و یبوست مزمن می‌توانند خطر بی اختیاری ادرار را افزایش دهند.
• سیگار کشیدن: سیگار می‌تواند مثانه را تحریک کرده و خطر بی اختیاری را افزایش دهد.
• نقص مادرزادی: نقص‌های ساختاری در دستگاه ادراری می‌توانند منجر به بی اختیاری شوند.
• برخی داروها: برخی داروها می‌توانند بر کنترل مثانه تأثیر بگذارند.
• مصرف کافئین و الکل: این مواد می‌توانند مثانه را تحریک کرده و دفع ادرار را افزایش دهند.

تشخیص بی اختیاری ادرار در سالمندان:

تشخیص دقیق نوع و علت بی اختیاری ادرار برای تعیین بهترین روش درمان بسیار مهم است. پزشک ممکن است از روش‌های مختلفی برای تشخیص استفاده کند، از جمله:

• تاریخچه پزشکی: پرسیدن در مورد علائم، سابقه پزشکی و داروهای مصرفی. پزشک ممکن است از شما بخواهد که برای چند روز قبل از ملاقات، یک دفترچه ثبت ادرار تهیه کنید که شامل میزان و زمان نوشیدن مایعات، زمان و میزان دفع ادرار و دفعات نشت ادرار باشد.
• معاینه فیزیکی: که ممکن است شامل معاینه رکتال باشد. زنان ممکن است معاینه لگنی نیز انجام دهند.
• آزمایش ادرار و/یا خون: برای بررسی عفونت یا سایر مشکلات.
• آزمایش‌های عملکرد مثانه: برای ارزیابی نحوه عملکرد مثانه و مجرای ادرار.
• آزمایش‌های تصویربرداری: در برخی موارد برای بررسی ساختار دستگاه ادراری ممکن است از سونوگرافی یا سایر روش‌های تصویربرداری استفاده شود.

روش‌های درمان بی اختیاری ادرار در سالمندان:

درمان بی اختیاری ادرار به نوع و علت آن بستگی دارد. ممکن است ترکیبی از درمان‌ها برای بهبود وضعیت فرد سالمند مورد نیاز باشد. پزشک ممکن است ابتدا درمان‌های خود مراقبتی را پیشنهاد دهد، از جمله:

• تغییرات در سبک زندگی: برای کاهش نشت ادرار:
  • نوشیدن مقدار مناسب مایعات در زمان مناسب.
  • فعالیت بدنی منظم.
  • حفظ وزن سالم.
  • جلوگیری از یبوست.
  • ترک سیگار.
• آموزش مثانه: شامل دفع ادرار طبق یک برنامه زمان‌بندی شده. پزشک بر اساس اطلاعات دفترچه ثبت ادرار، یک برنامه برای شما تنظیم می‌کند. پس از عادت کردن به برنامه، به تدریج فاصله بین دفعات مراجعه به توالت را کمی طولانی‌تر می‌کنید. این کار می‌تواند به کشش مثانه و افزایش ظرفیت نگهداری ادرار کمک کند.
• انجام تمرینات تقویت عضلات کف لگن (تمرینات کگل): عضلات قوی کف لگن بهتر از عضلات ضعیف می‌توانند ادرار را نگه دارند. این تمرینات شامل سفت کردن و شل کردن عضلاتی است که جریان ادرار را کنترل می‌کنند.

اگر این درمان‌ها مؤثر نباشند، پزشک ممکن است گزینه‌های دیگری را پیشنهاد دهد، مانند:

• داروها: که می‌توانند برای موارد زیر استفاده شوند:
  • شل کردن عضلات مثانه برای جلوگیری از اسپاسم مثانه.
  • مسدود کردن سیگنال‌های عصبی که باعث تکرر و فوریت ادرار می‌شوند.
  • در مردان، کوچک کردن پروستات و بهبود جریان ادرار.
• وسایل پزشکی: شامل:
  • کاتتر: لوله‌ای برای تخلیه ادرار از بدن. ممکن است چند بار در روز یا به طور مداوم استفاده شود.
  • حلقه‌ها یا وسایل تامپون مانند: برای زنان که در واژن قرار داده می‌شوند. این وسایل به مجرای ادرار فشار وارد می‌کنند تا نشت ادرار کاهش یابد.
  • عوامل حجیم کننده: که به بافت گردن مثانه و مجرای ادرار تزریق می‌شوند تا آن‌ها را ضخیم‌تر کنند. این کار به بسته شدن دهانه مثانه و کاهش نشت ادرار کمک می‌کند.
  • تحریک الکتریکی عصب: که شامل تغییر رفلکس‌های مثانه با استفاده از پالس‌های الکتریکی است.
• جراحی: برای حمایت از مثانه در موقعیت طبیعی خود. این ممکن است با استفاده از یک نوار (اسلینگ) انجام شود که به استخوان شرمگاهی متصل می‌شود.

نتیجه‌گیری:

بی اختیاری ادرار یک مشکل شایع اما قابل مدیریت در سالمندان است. تشخیص دقیق نوع و علت بی اختیاری، اولین قدم در جهت یافتن درمان مناسب و بهبود کیفیت زندگی است. سالمندان نباید از صحبت کردن با پزشک خود در مورد این مشکل خجالت بکشند، زیرا گزینه‌های درمانی مؤثری برای کمک به آن‌ها وجود دارد. با پیگیری راهنمایی‌های پزشکی و انجام درمان‌های مناسب، می‌توان به میزان قابل توجهی علائم بی اختیاری ادرار را کاهش داد و کنترل بیشتری بر عملکرد مثانه به دست آورد.